Ήταν 7 Ιουλίου του 2005 (συχνά αναφέρεται το περιστατικό και ως 7/7) όταν μια σειρά από συντονισμένες επιθέσεις αυτοκτονίας συγκλόνισαν τη μεγάλη Βρετανία. Οι βομβιστικές αυτές επιθέσεις είχαν ως στόχο αθώους πολίτες που χρησιμοποιούσαν τα μαζικά μέσα συγκοινωνίας του Λονδίνου και έλαβαν χώρα τις πρωινές ώρες κυκλοφοριακής αιχμής. Το πρωί εκείνης της Πέμπτης, τέσσερις τρομοκράτες εκπυρσοκρότησαν τέσσερις βόμβες, τρεις εκ των οποίων όντας επιβάτες στα υπόγεια τραίνα του Λονδίνου κατά μήκος της πόλης και μια τέταρτη σε ένα διώροφο λεωφορείο στην πλατεία Tavistock. Πενήντα δύο άνθρωποι, όπως επίσης και οι τέσσερις βομβιστές, σκοτώθηκαν στις επιθέσεις αυτές και τραυματίστηκαν πάνω από 700 άλλοι άνθρωποι. Πώς μπόρεσε να συμβεί κάτι τέτοιο;
Μια από τις πιο συνήθεις αντιδράσεις στην αποκάλυψη της ταυτότητας των βομβιστών του Λονδίνου ήταν η έκπληξη που απευθυνόταν στο γεγονός ότι ήταν συνηθισμένοι άνθρωποι και σε κάποιες περιπτώσεις ήταν αρκετά μορφωμένοι. Πώς μπόρεσαν αυτοί οι άνθρωποι να επιδείξουν τέτοια αναισθησία ώστε να σκοτώσουν δεκάδες συμπολίτες τους; Η έκπληξη είναι στην πραγματικότητα, ότι μας προκαλεί έκπληξη το παραπάνω γεγονός. Διότι εάν ανατρέξουμε στην ιστορία θα δούμε συνηθισμένους, καθημερινούς ανθρώπους που πίστεψαν και έκαναν ασυνήθιστα πράγματα. Το κλειδί για να κατανοήσουμε το γιατί, είναι να σκεφτούμε ότι κάτι τέτοιο γίνεται όταν οι άνθρωποι κινητοποιούνται από δύο πράγματα. Από σφοδρή δέσμευση σε μια ισχυρή ιδεολογία και όταν γίνονται μέρος ενός ομαδικού περιβάλλοντος με υψηλό έλεγχο στο οποίο κάθε τελετή είναι σχεδιασμένη για να ενισχύει την ιδεολογική δέσμευση. Ομάδες τέτοιου είδους είναι ευρέως γνωστές ως σέκτες.
Οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν ότι εφόσον αυτά που κάνουν οι σέκτες είναι τρελά και ακραία, τα μέλη τους θα πρέπει επίσης να είναι τρελά και ακραία για να συμμετέχουν σ' αυτές. Αλλά στην πραγματικότητα, σε έρευνες που έχουν γίνει, δεν έχει βρεθεί συσχετισμός μεταξύ συμμετοχής σε σέκτα και ψυχολογικής διαταραχής. Αντίθετα με το τι θα πίστευε κανείς, τα περισσότερα άτομα που είναι μέλη σε σέκτες έχουν τουλάχιστον μέση νοημοσύνη και τα προφίλ της προσωπικότητάς τους είναι τελείως φυσιολογικά. Αυτό είναι και το στοιχείο που κάνει τα άτομα αυτά πολύτιμα στους αρχηγούς σεκτών, διότι οι άνθρωποι που είναι αμφισβητήσιμης προσωπικότητας δεν θα είναι χρήσιμοι στη στρατολόγηση άλλων μελών, στη συλλογή χρημάτων ή στην επιτυχή ενασχόλησή τους με την τρομοκρατία. Σε συμφωνία με το προαναφερθέν, μια πρόσφατη ανάλυση που έγινε σε 500 μέλη της Al Qaeda βρήκε ότι η πλειοψηφία από τα άτομα αυτά είχαν λάβει ανώτερη εκπαίδευση και προέρχονταν από σχετικά εύπορες οικογένειες. Η μοναδική διαφορά μεταξύ ενός μέλους σέκτας και οποιουδήποτε άλλου είναι ότι τείνουν να αποτελέσουν μέλος σε αυτές κάποια στιγμή στη ζωή τους που είναι ιδιαίτερα ευπρόσβλητοι, όπως μετά από ένα διαζύγιο, όταν χάνουν τη δουλειά τους ή όταν πηγαίνουν στο πανεπιστήμιο μακριά από το σπίτι τους για πρώτη φορά. Σε τέτοιες στιγμές, είναι πιο εύκολο να αναζητήσουμε τη σιγουριά και την άνεση του να ανήκουμε σε κάποια ομάδα που δίνει στις ζωές μας έναν υψηλότερο σκοπό από την καθημερινή επιβίωση.
Οι σέκτες προωθούν ένα μήνυμα που διεκδικεί βεβαιότητα σχετικά με θέματα που αντικειμενικά είναι αβέβαια. Παρά το λογικό αυτό ψεγάδι, το μήνυμα είναι δελεαστικό. Οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι πιο τακτοποιημένος απ' ότι είναι και ότι κάποια μορφή με κύρος έχει πειστικές απαντήσεις για όλα τα προβλήματα του κόσμου. Ένα άτομο που ισχυρίζεται ότι κατέχει 'Την Αλήθεια' είναι πιο πειστικό από κάποιον που ανακοινώνει ότι 'Δεν Γνωρίζω'. Δεν θα έπρεπε ποτέ να υποτιμήσουμε τη δύναμη της ιδεολογίας. Οι ηγέτες σεκτών το γνωρίζουν αυτό. Επενδύουν στην ιδεολογία τους ασυνήθιστη δύναμη μεγαλοποιώντας το βαθμό στον οποίο είναι σίγουροι για τις αρχές που υποστηρίζουν. Η γνώμη γίνεται πίστη. Εφόσον δεν μπορούμε να δούμε μέσα στο κεφάλι τους εκλαμβάνουμε την δημόσια εμφάνιση της σιγουριάς που εκπέμπουν ως περισσότερο αυθεντική απ' ότι πραγματικά είναι. Και μέσω του χαρίσματος που έχει ως ερμηνευτής και προμηθευτής της επιλεγμένης ιδεολογίας ο ηγέτης γίνεται επίσης μια ισχυρή μορφή αυθεντίας, που οι αναγγελίες του λαμβάνονται πολύ σοβαρά από τους ακόλουθούς του, όσο παράξενες κι αν φαίνονται σε όσους βρίσκονται απ' έξω.
Ακόμα περισσότερο, οι περισσότεροι από εμάς είμαστε πιο πρόθυμοι να κάνουμε εκκεντρικά πράγματα κάτω από τις επιταγές ατόμων που εκφράζουν την αυθεντία, πιο πρόθυμοι από όσο νομίζουμε. Αυτό είχε δειχθεί με το περίφημο πείραμα του Stanley Milgram, ενός Αμερικάνου ψυχολόγου στη δεκαετία του 1960. Ο Milgram είχε πείσει τα υποκείμενά του ότι, με το να παρέχουν πιθανώς θανάσιμα ηλεκτροσόκ σε άλλα υποκείμενα που βρίσκονταν σε ένα διπλανό δωμάτιο, θα τον βοηθούσαν να βγάλει πορίσματα για ένα πείραμα μάθησης, κάτι που βασιζόταν σε μια λογική ή μια ιδεολογία που δικαιολογούσε απάνθρωπη συμπεριφορά. Στην πραγματικότητα βέβαια, οι αποδέκτες των ηλεκτροσόκ υποδύονταν ότι υπέφεραν και στις κατάλληλες περιστάσεις του πειράματος φώναζαν και ούρλιαζαν με μεγάλη πειστικότητα. Τα τρία τέταρτα από τα πειραματικά υποκείμενα που μελέτησε ο Milgram ακολούθησαν τις οδηγίες της αυθεντίας μέχρι το τέλος, όταν δηλαδή τα υποτιθέμενα πειραματικά υποκείμενα που δέχονταν το σοκ στο άλλο δωμάτιο κατέληγαν να κείτονται σιωπηλά, υποδηλώνοντας ότι είχαν χάσει τις αισθήσεις τους ή ακόμα και ότι είχαν πεθάνει. Κατά αναλογία, οι τρομοκράτες του Λονδίνου είχαν δύο απόλυτες μορφές αυθεντίας, τον Osama bin Laden και πέρα από αυτόν, τον ίδιο το Θεό. Οι σέκτες, είτε είναι πολιτικές ή θρησκευτικές, γενικά μπαίνουν σε μεγάλο κόπο για να προβάλλουν τους ηγέτες τους με ένα φως ημίθεου, με την ευλογία ασυνήθιστης διορατικότητας, χάρισμα και αφοσίωση στον σκοπό της σέκτας. Πειστικά μηνύματα που προέρχονται από τέτοιες πηγές, υπενδεδυμένα με τη γλώσσα της ιδεολογίας, έχουν ισχυρή επίδραση.
Έτσι, η ιδεολογία είναι πολύ σημαντική και οι σέκτες είναι πολύ επιδέξιες στο να ενισχύουν τη δύναμή της. Τα μέλη περνούν όλο και περισσότερο χρόνο με το να μιλάνε μονάχα μεταξύ τους. Εμπλέκονται σε τελετές που είναι σχεδιασμένες να ενισχύσουν το κυρίαρχο σύστημα πεποιθήσεων της ομάδας. Η γλώσσα εκφυλίζεται σε μια σειρά από κλισέ που αγκυλώνουν τη σκέψη και ενθαρρύνουν για άλλες πράξεις που είναι συμβατές με την ιδεολογία της σέκτας. Συγκεκριμένα, σχηματίζουν μια αξίωση αγνότητας από τη μεριά των μελών. Ο κόσμος διαχωρίζεται στον απόλυτα κακό και στον απόλυτα καλό, ένα μαύρο και ένα άσπρο σύμπαν στο οποίο υπάρχει μονάχα ο αιώνια σωστός τρόπος για να σκέφτεται, να νιώθει και να πράττει κανείς. Τα μέλη ανοσοποιούνται εναντίον της αμφιβολίας, υιοθετώντας μια νοητική κατάσταση στην οποία οποιαδήποτε συμπεριφορά είναι θεμιτή, εφόσον έχει θεσπιστεί από έναν ηγέτη στον οποίο έχουν εμπιστευτεί τις στρεβλωμένες τους ηθικές ευαισθησίες.
Ένας επιπλέον παράγοντας είναι αυτό που έχει περιγραφεί ως η αρχή της 'δέσμευσης και συνέπειας'. Έχει βρεθεί ότι όταν οι άνθρωποι κάνουν μια αρχική μικρή δέσμευση σε μια σειρά δράσεων ή σε ένα σύστημα πεποιθήσεων, παρακινούνται όλο και περισσότερο να εμπλακούν σε περαιτέρω δράσεις που είναι συνεπείς με την αρχική τους δέσμευση. Κανένας δεν θέλει να τον θεωρούν ασυνεπή ή ότι δεν έχει το κουράγιο να δεσμευτεί. Για παράδειγμα, εάν πείσουμε κάποιους ανθρώπους να έρθουν σε μια γιορτή με σκοπό την επίδειξη προϊόντων της Tupperware, υπάρχουν πολλές πιθανότητες ότι θα αγοράσουν κάτι, ακόμα κι αν δεν έχουν την επιθυμία να το κάνουν. Στο ίδιο πνεύμα, εάν κάνουμε κάποιον να αγοράσει κάποιο έντυπο υλικό από σέκτα, να παρακολουθήσει μια συγκέντρωση ή να εμπλακεί ενεργά σε μια δραστηριότητα που οργανώνεται από τη σέκτα, θα ακολουθήσουν κι άλλες ανάλογες δεσμεύσεις. Το κλειδί είναι ότι κάθε νέο βήμα αποτελεί μια μικρή πρόοδο σχετικά με ότι ήδη έχει γίνει. Μια σέκτα τρομοκρατών δεν δίνει εντολή σε κάθε νέο οπαδό της να εμπλακεί αύριο σε μια τρομοκρατική επίθεση αυτοκτονίας. Αλλά θα χτίσουν σταδιακά την κατάσταση ώστε να φτάσει σ' αυτό το σημείο, έτσι ώστε η τελική πράξη της έκρηξης να είναι ένα μικρό σταδιακό βήμα από αυτό που είχε γίνει την προηγούμενη μέρα. Το χάσμα από το οποίο ξεκίνησε το άτομο μέχρι το σημείο που τελικά έφτασε δεν είναι εμφανές με άμεσο τρόπο.
Μέσα στο περιβάλλον της σέκτας που περιγράφεται, η ιδεολογική ζέση ενδυναμώνεται περαιτέρω από την απουσία διαφωνίας. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια ομάδα από τρομοκράτες να παρακολουθούν με υπομονή ένα μέλος της σέκτας που προτείνει ότι 'ίσως να μην είναι και τόσο καλή ιδέα να βάλουν βόμβες στο Λονδίνο'. Πιο πιθανό είναι, η οποιαδήποτε παρέκκλιση από το επίσημο σενάριο να εισπράξει έναν συνδυασμό σιωπής, σαρκασμού και ακόμα ισχυρότερων δηλώσεων της κυρίαρχης ιδεολογίας της ομάδας. Ο σαρκασμός είναι μια πολύ ισχυρή κοινωνική δύναμη. Ισχυροποιεί την πίστη των ανθρώπων στο σύστημα ιδεών τους. Αποφεύγοντας το ρίσκο να περιθωριοποιηθούμε, οι περισσότεροι από εμάς επιθυμούμε να συσχετιστούμε πιο στενά με τις ομάδες εκείνες που θεωρούμε ως σημαντικές. Αναζητούμε συνεπώς την αποφυγή της κριτικής συμφωνώντας με όλη την καρδιά μας στην γενική ιδεολογία της ομάδας. Δεύτερον, όταν κανείς δεν εκφράζει κάποια κριτική, τείνουμε να φανταζόμαστε λανθασμένα, ότι οι υπόλοιποι είναι πιο σίγουροι για τις απόψεις τους απ' ότι είναι στην πραγματικότητα. Η απουσία προφανούς αμφιβολίας από οποιονδήποτε άλλο καταστέλλει και τις όποιες επιφυλάξεις θα μπορούσαμε να διατηρούμε και μας σπρώχνει σε όλο και πιο ενθουσιώδεις εκφράσεις συμφωνίας με την κυριαρχούσα ορθοδοξία. Δικαιολογούμαστε με τη σκέψη, πως εάν κάτι δεν πήγαινε καλά, κάποιος άλλος εκτός από εμάς θα το πρόσεχε. Η συγκεκριμένη διαδικασία λέγεται 'ομόφωνη επικύρωση'. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι προβλέψιμο. Αυτό που φαίνεται τρελό για κάποιον που είναι απ' έξω γίνεται η τυπική σοφία της ομάδας. Όλα τα είδη ζοφερών ομαδικών αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένων πολλών που έγιναν από εταιρίες και κυβερνήσεις, μπορούν να εξηγηθούν μερικώς από αυτή τη δυναμική.
Πολλοί άνθρωποι προσπάθησαν και δεν τα κατάφεραν να φανταστούν τι μπορεί να συνέβαινε μέσα στο μυαλό των βομβιστών τα τελευταία λεπτά της επίθεσης. Σίγουρα θα πρέπει να είχαν κοιτάξει γύρω τους και να είχαν κάποιο μικρό ίχνος αμφιβολίας. Πιθανότατα εάν υπήρξε τέτοια σκέψη αυτή θα καταπνίγηκε αμέσως μόλις δημιουργήθηκε. Μέσα στις σέκτες, το χάσμα μεταξύ ρητορείας και πραγματικότητας είναι τόσο αποφασιστικό που σίγουρα κάποιες στιγμές μπορούν να εισβάλλουν αμφιβολίες στο μυαλό των μελών τους. Αλλά τα μέλη διδάσκονται μια ποικιλία από αυτόματες αντιδράσεις ώστε να δαμάσουν τον δαίμονα του σχίσματος. Για παράδειγμα, ένας οπαδός της θρησκευτικής σέκτας «Εκκλησία της Συνένωσης» (Unification Church) που ξαφνικά αμφιβάλλει για το εάν ο αιδεσιμότατος Moon είναι ο θεσπισμένος απεσταλμένος του Θεού στη Γη ίσως να ψάλλει «Ύπαγε οπίσω μου Σατανά» για να αποβάλλει τη σκέψη αυτή. Είναι πιθανό, οι βομβιστές του Λονδίνου να πέρασαν τις τελευταίες τους στιγμές σε μια τελική σιωπηλή κραυγή, σχεδιασμένη να εξαλείψει στο νου τους τις επερχόμενες κραυγές των θυμάτων τους.
Τι μπορεί λοιπόν να γίνει; Είναι σίγουρα ξεκάθαρο ότι όπου οι σεκταριστικού τύπου ομάδες εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από ισχυρές νομικές δυνάμεις. Λιγότερο ξεκάθαρο είναι το να καταλάβει κανείς πότε πρόκειται για μια σέκτα. Ακόμα και μια θρησκευτική ομάδα που φαίνεται καθόλα νόμιμη μπορεί να κρύβει νοοτροπία σέκτας. Ένας καλός τρόπος να την ξεχωρίσει κανείς είναι μια μεγαλύτερη ενημερότητα σχετικά με τη δυναμική των ομάδων. Να αναπτύσσουμε δυσπιστία σε όσους ισχυρίζονται μεγάλη βεβαιότητα, να αμφισβητούμε τις μορφές αυθεντίας και να περιθάλπουμε όσους εκφράζουν τη διαφωνία τους. Διότι αυτές οι φωνές μπορούν να προσβάλλουν τους αρχηγούς των σεκτών, περισσότερο από την κοινωνία μέσα στην οποία αυτοί δρουν.
Μετάφραση - Απόδοση - Σχολιασμός: Αμαλία Τσακίρη, για το ESOTERICA.gr
ΠΗΓΗ: ESOTERICA.gr
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου